Friday, October 10, 2014

Λουτσιάνα Καστελίνα: "Σας αφηγούμαι τον δικό μου Μπερλινγκουέρ"

Συνέντευξη στον Εμιλιάνο Σμπαράλια (Μετάφραση Τόνια Τσίτσοβιτς)

Η πρώην βουλευτίνα και γνωστή δημοσιογράφος θυμάται, τριάντα χρόνια μετά το θάνατό του, τον γραμματέα του ΙΚΚ. Δημοσιεύουμε ένα απόσπασμα μιας συνέντευξης που περιέχεται στο βιβλίο “Ideario di Berlinguer, passioni e parole di un leader scomodo” (ΣτΜ Ιδέες του Μπερλινγκουέρ, πάθη και λόγια ενός άβολου ηγέτη), εκδόσεις Nova Delphi).

Τι άνθρωπος ήταν, κατά τη γνώμη σου;
Ο Μπερλινγκουέρ ήταν πολύ αυστηρός στο χαρακτήρα, ήταν πολύ κλειστός, και πολύ σαρδηνός από αυτή την άποψη... Και μετά, στον καημενούλη, έπειτα από την απόπειρα ενάντια στον Τολιάτι το 1948, του είχαν δώσει σωματοφύλακες, όπως είχαν όλα τα μέλη της ηγεσίας του κόμματος. Μόνο που το να έχεις σωματοφύλακα στα πενήντα είναι ένα ζήτημα, να τον έχεις στα εικοσιπέντε φυσικά είναι διαφορετικό, σου σημαδεύει τη ζωή, χάνεις την ελευθερία σου, την ελευθερία κινήσεων, το να κάνεις παρέα με τους άλλους της ηλικίας σου, μου φαίνεται ξεκάθαρο: υπάρχει πάντα κάποιος πίσω σου που σε ελέγχει... Αυτό επιδείνωσε τον κλειστό του χαρακτήρα... Κι έπειτα αυτοί ήταν ιδιαίτεροι καιροί: για παράδειγμα, εκείνος εφεύρε ότι ένα από τα ιδανικά της Κομμουνιστικής Νεολαίας έπρεπε να είναι η Αγία Μαρία Γκορέτι, μόνο αυτό σου λέω. Εσύ ξέρεις ποια ήταν η Αγία Μαρία Γκορέτι, ή την ξέραμε μόνο εμείς, τα μέλη της Κομμουνιστικής Νεολαίας εκείνης της εποχής; (γελάει)

Την ιστορία της γνωρίζω.
Μαρία Γκορέτι: αγία και μάρτυρας για να μην αφήσει να την βιάσουν... Εν ολίγοις, υπήρχε αυτή η ηθικολογία, ένας πολύ ισχυρός πουριτανισμός, που ήταν όμως της εποχής εκείνης, όλου του κόμματος. Εξάλλου, πιστεύω ότι εκείνα τα πρώτα χρόνια ο Μπερλινγκουέρ επικεντρώθηκε πολύ στην οικοδόμηση του άλλου κόσμου. Ξέρεις, το 1948 η Ιταλία χωρίστηκε στα δύο με έναν πολύ σκληρό τρόπο, και μάλιστα πολύ βίαιο: ο κομμουνιστικός κόσμος από τη μια και οι χριστιανοδημοκράτες από την άλλη. (…) Άρα εκείνος τόνισε πολύ αυτό το στοιχείο: αρκεί να σκεφτούμε τα γήπεδα, το ποδοσφαιράκι... Την αποκαλούσαν η Κομμουνιστική Νεολαία με τα ποδοσφαιράκια, αυτή ήταν η ονομασία που της είχαν κολλήσει. Λάβε υπόψη σου ότι η κομμουνιστική νεολαία, ακόμη και για όλο τον καιρό που ο Μπερλινγκουέρ υπήρξε γραμματέας, αποτελούνταν από 2% φοιτητών, από 45-50% αγροτών, κολλήγων, και τέλος από λίγους εργάτες, επειδή τα εργοστάσια δεν προσλάμβαναν ακόμη κομμουνιστές εργάτες, κι έπειτα δεν υπήρχε ακόμη η οικονομική έκρηξη.(…) Η Χριστιανική Δημοκρατία είχε τηρήσει στη δεύτερη μεταπολεμική περίοδο μια κάποια αμφισημία, υπό την έννοια δηλαδή ενός καθολικού αντικαπιταλιστικού κόμματος, επειδή εκείνο τον καιρό υπήρχε μια καθολική αντικαπιταλιστική κουλτούρα. Λοιπόν, θέλω να πω ότι ο Μπερλινγκουέρ δεν αντιλήφθηκε και δεν κατανόησε αυτή την ευαίσθητη και αποφασιστική φάση, από την ανησυχία του να κρατήσει σταθερές κάποιες θέσεις, χωρίς να προσφέρει ένα διαφορετικό χώρο.

Μετά μπήκε αμέσως στην ηγεσία του κόμματος...
Και μετά υπήρξε δύσκολη περίπτωση. Το Ιταλικό Κομμουνιστικό Κόμμα στα τέλη της δεκαετίας του πενήντα και σε όλη τη διάρκεια της δεκαετίας του εξήντα ήταν διχασμένος μεταξύ της πτέρυγας του Αμέντολα και της πτέρυγας του Ινγκράο, αυτή ήταν η διαλεκτική των δύο πτερύγων του κόμματος: αυτοί που ακολουθούσαν τον Αμέντολα πρότειναν μια ανάλυση της ιταλικής κοινωνίας ως μιας ακόμη καθυστερημένης κοινωνίας, όπου συνεπώς χρειαζόταν ακόμη να γίνει η δημοκρατική και αστική επανάσταση, άρα μια θέση ακόμη πολύ προσεκτική. Η πτέρυγα του Ινγκράο αντίθετα πίστευε ότι ήμασταν σε μια κοινωνία ανεπτυγμένου καπιταλισμού, όπου υπήρχαν ήδη όλες οι αντιθέσεις του ώριμου καπιταλισμού που συνυφαίνονταν με εκείνες της καθυστερημένης Ιταλίας. Μα για τον Ινγκράο ήμασταν πλέον στον κόσμο του καταναλωτισμού, και με μια εργατική τάξη που είχε αλλάξει, επειδή εκείνα ήταν τα χρόνια της μεγάλης, πώς να την πούμε, της μεγάλης «εργατικής συνάθροισης». Αυτή ήταν η διαλεκτική εκείνου του καιρού του Κομμουνιστικού Κόμματος.

Μια απόμακρη μορφή

Και ο Μπερλινγκουέρ πώς συμπεριφέρθηκε πολιτικά σ’ αυτή τη φάση;Ο Μπερλινγκουέρ ήταν στη μέση, και ήταν μια μορφή πολύ απόμακρη. Όμως, αυτός ήταν ένας από τους λόγους που έγινε αναπληρωτής γραμματέας, όταν ο Λουίτζι Λόνγκο αρρώστησε, και τέλος γραμματέας: ακριβώς επειδή ήταν μια μορφή κατά κάποιον τρόπο μη ακραία, όπως ο Αμέντολα από τη μια πλευρά και ο Ινγκράο από την άλλη.

Αν δεν κάνω λάθος, μετά από λίγο καιρό ήρθε και η διαγραφή σας από το κόμμα.Ναι, ήταν εκείνη την εποχή. Ο Μπερλινγκουέρ, όμως, ήταν μαζί μας, πώς να το πω, σε διάλογο. Μας παρακαλούσε μέχρι την τελευταία στιγμή να μην επιμένουμε στην ιδέα να δημιουργήσουμε το περιοδικό «il Manifesto», επειδή ανησυχούσε ότι θα μπορούσε να εμφανιστεί μια ανάλογη κατάσταση που θα δημιουργούσαν οι φιλοσοβιετικοί, που ήταν ακόμη δυνατοί μέσα στο κόμμα, πράγμα που εκείνος ασφαλώς δεν ήθελε. (…)

Εσείς δεν συμφωνούσατε...Πήραμε αμέσως μια κριτική θέση. Μπορούμε να πούμε ότι ο Μπερλινγκουέρ αποφάσισε να παίξει ένα χαρτί, κατά τη γνώμη μου χαμένο, επειδή ένα ζήτημα ήταν η σχέση με τον καθολικό κόσμο, άλλο η σχέση με τη Χριστιανική Δημοκρατία: δύο πραγματικότητες πολύ διαφορετικές μεταξύ τους. Όμως το εξαιρετικό γεγονός συνέβη την εποχή του σεισμού στην Ιρπίνια, το 1980. Την προηγούμενη χρονιά είχαν γίνει εκλογές και το Κομμουνιστικό Κόμμα είχε χάσει πολλές ψήφους σε σχέση με το 1976, πληρώνοντας το αντίτιμο γι’ αυτές τις θέσεις του. Τότε ο Μπελινγκουέρ μετάνιωσε, διαμόρφωσε μια κριτική σκέψη για εκείνη τη φάση, καθώς και για τα κινήματα, για το ’68, για το οποίο εκείνος είχε πάρει μια πολύ άκαμπτη θέση, επειδή τα κινήματα ήταν «ανακατωσούρικα», μακριά από μια συγκεκριμένη ηθική: υπήρχε μια πραγματική ασυμφωνία χαρακτήρων, πώς να το πω, σε θέματα συμπεριφοράς. Εν ολίγοις, από το 1980 στοχάστηκε βαθιά και άλλαξε άποψη σχετικά με αυτά τα ζητήματα, και οι «στροφές» του υπό αυτή την έννοια ήταν αρκετές.

Ποιες;Πρώτα, η επίσκεψή του στη Fiat. Η Fiat το 1980 στην ουσία καταλήφθηκε από τους εργάτες, στον τελευταίο αγώνα ενάντια στην αναδιάρθρωση, και ο Μπερλινγκουέρ έκανε μια κίνηση που δεν άρεσε καθόλου στο υπόλοιπο ΙΚΚ. Πάει μόνος του στη Fiat και λέει στους εργάτες: «Να ξέρετε πως ό, τι κι αν κάνετε είμαι μαζί σας». Αυτή η κίνησή του υπέστη μεγάλη κριτική, μια κίνηση υπέρ ενός αγώνα που θεωρούνταν τώρα πια ακραίος, χαμένος, και ούτω καθεξής. Η άλλη στροφή ήταν τη δεύτερη φορά που ο Μπερλινγκουέρ μίλησε για λιτότητα, έπειτα από την περίφημη ομιλία του στο Θέατρο Ελιζέο της Ρώμης τον Γενάρη του 1977. Ήταν μια ομιλία που δεν δέχτηκε καλή υποδοχή, γιατί κατηγορήθηκε ότι ήταν υπέρ της λιτότητας. Δεν ήταν όμως καθόλου μια ομιλία υπέρ της λιτότητας, γιατί αντίθετα έπιανε τελικά τα οικολογικά θέματα. Εμείς στο «Manifesto» υπήρξαμε οι πρώτοι που μιλήσαμε για ζητήματα οικολογίας και περιβάλλοντος, κι αυτή ήταν μια ομιλία που αναφερόταν σ’ ένα διαφορετικό μοντέλο κοινωνίας, ενάντια στον καταναλωτισμό και τη σπατάλη. Συνεπώς, ήταν ένα από τα πρώτα ανοίγματα απέναντι σ’ αυτό που τα κινήματα σ’ εκείνη την περίοδο προωθούσαν πολιτικά, και αντίθετα το προσέλαβαν ως μια ομιλία «θρησκόληπτου», που ζητούσε μόνο θυσίες. Πρέπει επίσης να υπογραμμίσω ότι ήταν μια κριτική που του απεύθυναν τα ίδια τα κινήματα, που δεν κατάλαβαν ότι επρόκειτο για ένα άνοιγμα προς τα δικά τους θέματα. Έπειτα υπήρξε η ομιλία για την κρίση της δημοκρατίας, εξαιτίας της οποίας κατηγορήθηκε και σ’ αυτή την περίπτωση ότι ήταν ηθικολόγος, «συντηρητικός», κι από πάνω αντι- Κράξι. Αντίθετα ήταν μια ομιλία για τη διαφθορά όχι μόνο των κομμάτων, αλλά ολόκληρου του δημοκρατικού συστήματος, και απευθυνόταν και στον δικό μας κόσμο. Υπήρξαν επομένως αυτά τα τρία πολύ δυνατά σημεία, δυνατά και πολεμικά: η υπεράσπιση των εργατών της Fiat, η λιτότητα, η κρίση της δημοκρατίας. Τότε άρχισε μια πολύ έντονη συζήτηση, πολύ σκληρή ακόμη και στο εσωτερικό του κόμματος, που αφορούσε κυρίως τη συμμαχία ή όχι με τον Κράξι.

Είχε όλα τα δίκια του κόσμου
Αν δούμε τι συνέβη μετά, μπορούμε να πούμε ότι είχε δει μακριά.Σου απαντάω με την αφήγηση ενός πρόσφατου επεισοδίου. Πριν από λίγο καιρό έγινε η παρουσίαση ενός βιβλίου του Πάολο Φράνκι για τον Τζόρτζιο Ναπολιτάνο, που έλαβε χώρα με μεγάλη επισημότητα στο Κοινοβούλιο, στην οποία συμμετείχε ο ίδιος ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας. Σ’ εκείνη την περίπτωση παρενέβη ο Νταλέμα, κατά τη διάρκεια μιας συζήτησης για εκείνα τα χρόνια, λέγοντας: «Ναι, ναι, αλλά προσοχή, γιατί για ένα πράγμα είχε δίκιο ο Μπερλινγκουέρ και ο Ναπολιτάνο άδικο: Ο Ναπολιτάνο δεν είχε αντιληφθεί, ενώ ο Μπερλινγκουέρ το είχε, ότι το Σοσιαλιστικό Κόμμα του Κράξι είχε υποστεί μια ανθρωπολογική μετάλλαξη». Στη συνέχεια ανέβηκε στο βήμα ο Εουτζένιο Σκάλφαρι και πρόσθεσε: «Ο Μπερλινγκουέρ είχε καταλάβει ότι το Σοσιαλιστικό Κόμμα είχε υποστεί μια ανθρωπολογική μετάλλαξη, αλλά δεν μπορούσε ακόμη να καταλάβει ότι σοσιαλιστές του Κράξι είχαν γίνει μια πραγματική συμμορία». Θυμάμαι ότι η παρέμβαση του Σκάλφαρι προκάλεσε μεγάλο θόρυβο εκείνες τις μέρες».

Μια τελευταία ερώτηση, θα έλεγα αναπόφευκτη, παρόλο που η ιστορία δεν φτιάχνεται με τα «αν». Μα αν η ιστορία του Μόρο είχε διαφορετική εξέλιξη;Μα ξέρεις, κατά τη γνώμη μου η ιστορία σε κάθε περίπτωση δεν θα μπορούσε να πάει διαφορετικά, γιατί η Χριστιανική Δημοκρατία εκπροσωπούσε ακριβώς εκείνο το μπλοκ συμφερόντων. Βέβαια, με τον Μόρο θα είχαν βρεθεί ανοίγματα, αλλά μετά σε ένα υποθετικό μέλλον θα είχε παρεμβληθεί και το δικό του άνοιγμα στο κίνημα της ειρήνης, η πρόταση του "τρίτου δρόμου", και όλα τα διεθνή ζητήματα, όπως για παράδειγμα η πρότασή του για τον Ευρωκομμουνισμό, που τη βρήκαμε πολύ ενδιαφέρουσα, αλλά που έδυσε σύντομα, όχι ασφαλώς εξαιτίας του. Όταν όμως ο Μπερλινγκουέρ αρχίζει να μιλάει για ‘τρίτο δρόμο’, ακριβώς πάνω σε μια καινούρια ευαίσθητη στιγμή του ψυχρού πολέμου, στην αρχή της δεκαετίας του ογδόντα (με τους πυραύλους στο Κομίζο και τα λοιπά), σημαίνει ότι μιλάει και για ρήξη της στενής συμμαχίας με τις Ηνωμένες Πολιτείες, πράγμα που η Χριστιανική Δημοκρατία δεν θα μπορούσε να κάνει ποτέ. (…) Με τον ‘τρίτο δρόμο’ ο Μπερλινγκουέρ προτείνει κάτι που εκείνη τη στιγμή έγινε παταγωδώς μη αποδεκτό από την κομμουνιστική ηγετική ομάδα. Και σ’ αυτή την περίπτωση, με το να αρνηθεί τη σοσιαλδημοκρατική οπτική, κατά τη γνώμη μου είχε όλα τα δίκια του κόσμου με το μέρος του. Φθάνει να κοιτάξουμε γύρω μας.

Πηγή: Εφημερίδα Η ΕΠΟΧΗ

No comments: